Ο φαύλος κύκλος αποφυγής της εσωτερικής μειονεξίας και η θεραπευτική σχέση

Παρόλο που ακόμα και σήμερα δεν έχουμε την ψυχολογική γνώση ή και την ξεκάθαρη συνείδηση για να απαντήσουμε στο ερώτημα του αν η έπαρση, ο κομπασμός ή η έντονη αυτοπροβολή είναι πρώιμα στοιχεία του εγώ και προηγούνται ακόμα και των πρώτων μας συνειδητών εμπειριών (βλέπε Freud; Adler, αρχές 20ου αιώνα) ή απλά αποτελούν μία εκ των υστέρων επιτηδευμένη προσπάθεια του ατόμου να  υπερκαλύψει τις επίκτητες εσωτερικές του αδυναμίες, καλό θα ήταν να μην εστιάσουμε στη διαμάχη μεταξύ της αναλυτικότερης ή της γνωστικότερης εξήγησης.

Από την άλλη όμως, θα ήταν πολύ χρήσιμο να γνωρίζουμε το βαθμό στον οποίο η έπαρση και η αυτοπροβολή λειτουργούν ως μηχανισμοί προστασίας ενός αρκετά προβληματικού εσωτερικού κόσμου και καταλήγουν να ανανεώνουν συνεχώς ένα εσωτερικό αίσθημα μειονεξίας ή ντροπής για τις αδυναμίες του εαυτού. Με άλλα λόγια, όταν παρατηρούμε μία διακριτή υπερβολή ενός ατόμου να αυτοπροβληθεί, να αναγνωριστεί, να αναδείξει το μεγαλείο του, τις ιδιαίτερες δεξιότητές του ή την ακόμα και την αφθονία του σε υλικά αγαθά δεν πρέπει να λησμονούμε πως πιθανόν να πρόκειται για μία στρατηγική που δεν αφορά τόσο τη ρεαλιστική εικόνα του ατόμου για τον εαυτό, αλλά την ανάγκη του να πείσει ότι δεν πρέπει να φανεί καμία ελλειμματική πτυχή της προσωπικότητάς του.

Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός που συντηρείται μέσα από δομικές πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό και από πιο κοινές παραδοχές του ατόμου για τους άλλους και τη σχέση του με αυτούς. Χαρακτηριστικά, η έκφραση εσωτερικής αδυναμίας θεωρείται ελάττωμα και μειονεξία σε βαθμό που δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή από τον εαυτό και τους άλλους. Η συνεχής προβολή υπερθετικών χαρακτηριστικών σκοπεύει να διασφαλίσει την ελάχιστη επαφή με αυτή την εσωτερική αδυναμία. Όμως τελικά αυτό που πετυχαίνει ένα άτομο με τις προαναφερθείς παραδοχές και την χαρακτηριστική αυτή συμπεριφορά είναι να ανανεώνει συνεχώς τον ίδιο φαύλο κύκλο, καθώς με το να μην πλησιάζει καθόλου τα πραγματικά ευάλωτα στοιχεία του, δεν τα αλλάζει, δεν τα βελτιώνει και δεν τα αποδέχεται. Κατά συνέπεια, οι εσωτερικές, μειονεκτικές πεποιθήσεις που δημιουργούν στο άτομο μία συνεχή ανάγκη εξιδανίκευσης των θετικών του στοιχείων απέναντι στους άλλους, μένουν ανέγγιχτες και χωρίς να γίνεται καμία επεξεργασία ο εαυτός ανανεώνει τον γνώριμο τρόπο αποφυγής της πραγματικής του ανάγκης. Άλλωστε, η αδιάκοπη ανάγκη του εαυτού να προβάλει συνεχώς δυναμικές δεξιότητες, ιδέες μεγαλείου και εξωτερική ισχύ δεν είναι τόσο γνήσια, όσο και αν έχει λόγο που υπάρχει και εκδηλώνεται. Αντίθετα αποδεικνύεται πολύ πιο ουσιώδες να κάνει κανείς το βήμα να αποδεχθεί την εσωτερική του αδυναμία, να μιλήσει για αυτήν, να αντιμετωπίσει τους λόγους που πιστεύει ότι την έχει και τελικά να αλλάξει το πως αισθάνεται σε σχέση με αυτήν. Για να γίνει αυτό χρειάζεται βέβαια εμπιστοσύνη και αληθινή σχέση, καθώς όταν αυτά απουσιάζουν δεν υπάρχει το έδαφος για να μπορέσει το άτομο να εκφράσει αυτά που μέχρι πρότινος έκρυβε πίσω από την εξωτερική εικόνα της υπερθετικής προβολής. Η εμπιστοσύνη στις σχέσεις ωστόσο δεν είναι εύκολη υπόθεση και ειδικά όταν στο παρελθόν έχει αποδειχθεί ακόμα δυσκολότερη, τα άτομα δεν την τολμούν και με αυτό τον τρόπο χάνουν την ευκαιρία να παρέμβουν στο φαύλο κύκλο που βιώνουν.

Μία τέτοια σχέση πάντως είναι η γνήσια θεραπευτική σχέση, μία βαθύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ανθρώπων που διέπεται από όρους εμπιστοσύνης και αμοιβαίας κατανόησης. Μέσα σε αυτήν τη σχέση το άτομο μπορεί σταδιακά να εμπιστευτεί και να αποδεχθεί τους λόγους που αισθάνεται διαρκώς την ανάγκη να υπερβάλει. Σίγουρα, οι πεποιθήσεις που είναι πίσω από αυτή την ανάγκη καλό είναι να ακουστούν και να επεξεργαστούν, ώστε να γίνει το πρώτο βήμα για να αλλάξει ο φαύλος κύκλος αποφυγής της αντιμετώπισης της εσωτερικής μειονεξίας. Η συνέχεια θα είναι πραγματικά ουσιαστική, καθώς το άτομο μπορεί να αναπτύξει τη δυνατότητα συνειδητοποίησης της έντονης ανάγκης του να εκφράζει εσωτερικότερες πτυχές και αδυναμίες, παρά να στέκεται στην προβολή της αλάνθαστης και πρόσκαιρα επιτυχημένης εξωτερικής του εικόνας.